Experimenteren met agroforestry

Op een zonnige, frisse dag begin maart 2025 zijn Tonie Gijzenberg en Jan van Oossanen bezig met het planten van lange rijen walnoten en hazelnoten op een stuk grond net ten zuiden van Nieuw-Vennep. Ook worden er met een kraan grote en kleine poelen gegraven waar het water al in naar boven komt. Al eerder zijn er fruitbomen, zwarte populieren en ‘bosplantsoen’ (een mix van inheemse bomen en struiken) aangeplant. Ertussen liggen de akkers.

Het markeert het inrichten van deze grond met als doel het realiseren van agroforestry: een combinatie van bos en akkerbouw. Tussen rijen bomen en struiken worden er straks gewassen geteeld. Dit kan ook gecombineerd worden met veeteelt, maar dat is hier niet de bedoeling. Het geheel moet zorgen voor meer biodiversiteit, een gezondere bodem én een goede oogst.

Leren door te doen
“Eigenlijk weten we niet zoveel over hoe agfroforestry werkt” zegt Oossanen. En met de ‘we’ bedoelt hij ‘wij met z’n allen’. Agroforestry is vandaag de dag een relatief nieuwe vorm van natuurinclusieve landbouw. Daarom kijken er ook allerlei partijen mee die willen leren van dit experiment in Haarlemmermeer, van boeren tot wetenschappers.

Zo zullen de bomen en struiken onder andere voor meer schaduw gaan zorgen en vocht makkelijker vasthouden wat beter is voor de grond en het bodemleven. Maar minder schaduw betekent ook minder zon voor de gewassen waardoor deze in die schaduw langzamer groeien. Als het goed is wordt dat gecompenseerd door sterkere groei in het midden van de stroken. Of dat daadwerkelijk zo uitpakt, is onderdeel van het project.

De struiken en bomen zullen ook allerlei soorten ander leven aantrekken. Insecten die fungeren als natuurlijke plaagbestrijders zoals schimmels. Vogels die de bessen eten van de struiken. Roofvogels die op hun beurt vogels en knaagdieren eten. De ontwikkeling van dit soort ecologische effecten zal nauwlettend gemonitord worden.

Er valt van alles te oogsten
Het totale stuk grond is 24 hectare groot waarvan 5 ‘houtig’ is en de rest akkers. De komende twee jaar worden die zo bewerkt dat er daarna sprake is van biologische landbouw. Daarvan zullen dan allerlei soorten gewassen komen, van bonen tot aardappels en uien. Maar ook zorgen de bomen voor oogst: fruit, hazelnoten en walnoten. En zodra er gesnoeid gaat worden zal er ook hout uit het project vrijkomen.

Bij een project zoals agroforestry wordt daarnaast gesproken over de opbrengst van ‘ecosysteemdiensten’: gezonde bodem, schoner water, bestuiving van gewassen en klimaatadaptatie.

Omdat er in het project vooral wordt gewerkt met autochtone of inheemse bomen en struiken en oude rassen fruitbomen is er bovendien sprake van het bouwen van een ‘genenbank’: zaailingen en zaden die gebruikt kunnen worden voor nieuwe agroforestry op andere plekken.

“Dit is toch gewoon mooi!”
Natuurinclusieve landbouw of ook wel agrarisch natuurbeheer beoogt niet alleen een positief effect op de natuur, het gaat ook om het aanleggen van een mooier landschap. De bomen, struiken en poelen met de velden ertussen zullen dit stukje Nieuw-Vennep een andere aanblik geven. Om het geheel in te passen in Haarlemmermeer worden de karakteristieke polderlinten gevolgd. De bomen staan in dezelfde richting als de omringende wegen en sloten. Daar tussendoor zijn er zichtlijnen. Zo kijk je vanaf de oprit van de N207 bij het bedrijventerrein over de velden en poelen tussen de bomen door in de richting van de boerderijen aan de Hoofdvaart.

De walnoten en hazelnoten staan in stroken van 8 meter breed en onderling op 8 meter afstand. Daarbij is ervoor gekozen dit in een zigzagpatroon te doen. Dat geeft de boomkransen net wat meer ruimte om te groeien. Maar het zorgt er ook voor dat er tussen de bomen een wandelpaadje ontstaat. En dat is gewoon omdat het mooi is, zo zeggen de heren.

De walnoten in zigzagpatroon.

Volop uitdagingen

Een project zoals dit waarin nieuwe oplossingen worden uitgeprobeerd, geven onvermijdelijk allerlei uitdagingen of dilemma’s:

12 jaar is lang en kort

Het stuk land waarop het project plaatsvindt is in eigendom van de Provincie Noord-Holland. Zij koos na een openbare inschrijving voor het plan van de 3 ondernemers Tonie Gijzenberg, René de Vlieger (beiden biologisch akkerbouwer) en Jan van Oossanen (bosbouw en landinrichting). De komende 12 jaar pachten zij het land. Zo’n termijn is qua pacht best lang, maar voor agroforestry relatief kort. Het duurt bijvoorbeeld al een aantal jaar voordat de bomen en struiken dusdanig gegroeid zijn dat ze echt ‘effect’ gaan hebben. Er zal in deze periode dan ook hard gewerkt worden om veel te leren en de grond zo in te richten en beheren dat alle mogelijke oogst van het land gaat komen.

Integraal beheer is noodzakelijk

Onderdeel van agrarisch natuurbeheer is het realiseren van een ‘groenblauwe dooradering’ oftewel een aangesloten netwerk van stukjes natuur op land en water die met elkaar een groter ecosysteem vormen. Het betekent dat een stuk land nooit een eiland kan zijn maar altijd in verbinding staat met de omgeving. En dat vraagt om afstemming tussen verschillende gebiedsbeheerders, zoals de boeren maar ook gemeente, provincie, rijk en partijen als Prorail. Waar de drie ondernemers bijvoorbeeld nu nieuwe bomen planten om voor agroforestry te kunnen zorgen, zijn onlangs wilgen bij de sloten die direct langs het land lopen gerooid om de watergangen schoon te houden. En aan de andere kant van het land, tegen de spoorlijn aan, zijn ook allerlei bomen gerooid om de rails schoon te houden. Dat klinkt tegenstrijdig. De vraag of dat niet anders kan, ligt op de ‘beheertafel’.

“Het moet wel uit kunnen”

Tonie Gijzenberg heeft een bedrijf dat deels biologisch is en deels gangbaar (niet-biologisch) is. Dat komt ook voort uit praktische overwegingen. “Als het op de ene markt iets beter gaat, kan het op de andere iets slechter gaan. Zo vangen we risico’s op.” De proef met agroforestry past straks in het biologische bedrijf, maar heeft wel extra financiële uitdagingen. Voor het deel bos worden akkers ‘uit productie genomen’. Levert de totale mix straks voldoende op om ook het bedrijfsmodel duurzaam te maken? Het oogsten van de walnoten en hazelnoten kan daar aan bijdragen maar moet als keten nog helemaal opgezet worden.

Uitdagingen genoeg dus. Vanuit HeelHaarlemmermeer zullen we dit project blijven volgen en met enige regelmaat een update geven.

Van Oossanen en Gijzenberg aan het werk: “Een boom planten is altijd een goed idee.”